De meest bizarre objecten uit de geschiedenis van de Gevangenpoort bevinden zich in een klein, eikenhouten kistje. In deze miniatuur doodskist liggen de in zout geconserveerde tong van Johan de Witt en de gedroogde vinger van zijn broer Cornelis. Hoe langer je ernaar kijkt, hoe meer je die tong en vinger tot leven ziet komen.
Voor een paar stuivers te koop
Uitzinnig stort de menigte zich bij de moordpartij op de broeders De Witt in 1672 op hun lichamen. Ledematen en stukken van hun kleden worden tegen opbod aan omstanders verkocht. Een vinger levert vijftien tot twintig stuivers op, een oor vijfentwintig tot dertig en een teen tien stuivers. Stukjes van de broers De Witt zijn later in kroegen te zien. Sommige zijn gedroogd. Hun harten worden bewaard in terpentijnolie.
Een kostbare zilveren doos met briefjes en gedichten
Een paar lichaamsdelen, een tong en een vinger, komen terecht bij medestanders van de De Witten. Die koesteren ze als relieken. Er wordt zelfs een kostbare zilveren doos voor ze gemaakt. Op het deksel is een voorstelling gegraveerd van de moord op de broers. In de doos worden behalve de lichaamsdelen ook documentjes bewaard die de inhoud beschrijven. Zoals een gedicht dat begint met: ‘Dees doos bezit / het wonder lit / van Jan de Witt.’
Tong en vinger van de gebroeders De Witt, collectie Haags Historisch Museum
Lugubere souvenirs worden verboden voor publiek
Twee eeuwen later, in 1888, belanden de tong en de vinger in het Gemeentemuseum van Den Haag. De toenmalige directeur A.J. Servaas van Rooyen laat er een kistje voor maken, zodat hij ze beter kan tentoonstellen. Veel museumbezoekers werden echter onaangenaam getroffen bij de aanblik van deze lugubere souvenirs. In oktober 1894 besluit de Haagse gemeenteraad daarom het exposeren van de tong en de vinger te verbieden. De laatste dertig jaar worden ze weer tentoongesteld in het Haags Historisch Museum, aan de overkant van de Hofvijver.
Een teen? Nee, het is een vinger!
Eeuwenlang wordt gedacht dat het gaat om een tong en een teen. Dat staat ook een in van de briefjes uit het zilveren kistje:
'Aanschouwen wij dees dorre teen,
Is van den Ruwaerd afgesneen.'
Maar uit onderzoek van het Nederlands Forensisch Instituut in 2011 blijkt dat de teen een wijsvinger is. Of die ook echt van Cornelis de Witt was, daarvoor hebben we alleen dat briefje als bewijs.
Op de filmset bij Michiel de Ruyter
Nog altijd spreken de tong en de vinger sterk tot de verbeelding. Voor de historische spektakelfilm Michiel de Ruyter verfilmt regisseur Roel Reiné in 2015 tot in detail de politieke moord op de gebroeders De Witt. Onder andere met een scene waarin acteur Victor Löw als Oranjeaanhanger de tong en de vinger van de in 1672 vermoorde broers showt aan zijn collega’s in de Staten-Generaal. Het kistje met de relieken wordt op de filmset streng bewaakt. Toch besluit de regisseur later alsnog de scène met de topstukken te schrappen. Die sluit namelijk niet aan op de scene ervoor, waarin zeeheld Michiel de Ruyter ruzie maakt met prins Willem III over de gruwelijke moord op de broers. Op de uitgave van de film in Blu-ray zijn de topstukken in de deleted scenes alsnog te zien.