Hugo de Groot: iedereen kent hem als de man die in een boekenkist ontsnapte. Hugo de Groot geldt als een van de grootste Nederlandse juristen ooit. Jarenlang was hij als advocaat-fiscaal (openbaar aanklager) betrokken bij de rechtsgang in de Gevangenpoort. Hoe kan het dat iemand die eerst toezicht hield op de Gevangenpoort later zélf achter tralies verdwijnt?
Een wonderkind met een gouden pen
Hugo de Groot (1583-1645) is een wonderkind. Op zijn 8ste kan hij al gedichten schrijven in het Latijn. Op zijn elfde gaat hij naar de universiteit. Als hij 15 is reist hij met onder andere met Johan van Oldenbarnevelt naar Frankrijk. En dan, op zijn 20ste, vraagt de VOC hem om een tekst te schrijven waarmee de kaping van een Portugees vrachtschip in de Indische zee wordt onderbouwd. Een kaping die de VOC maar liefst drie miljoen gulden heeft opgeleverd. Zo schrijft Hugo de Groot zijn De Iure Pradeae, waarin hij de kaping rechtvaardigt. Eén hoofdstuk daarvan werkt hij later uit tot zijn beroemde boek Mare Liberum, ‘De Vrije Zee’ (1609). Hierin schrijft hij dat de zee inclusief oevers van iedereen is. De term ‘mare liberum’ wordt in het internationaal recht nog altijd gebruikt voor het principe van vrije handel op zee.
Portret van Hugo de Groot, 1617, anoniem, Haags Historisch Museum
Stankoverlast en smerig eten in de Gevangenpoort
Hugo de Groot heeft inmiddels een eigen advocatenpraktijk in Den Haag. In 1607 draagt Van Oldenbarnevelt hem voor als advocaat-fiscaal bij het Hof van Holland en de Hoge Raad. In die rol houdt hij toezicht op de Gevangenpoort. Zo behandelt hij in 1609 de klachten van vijf gevangenen uit de ‘betere kringen’. Zij vinden het eten smerig, er is zelfs iemand ziek van geworden! De kamers worden niet goed geveegd en het stinkt er. De cipier doet zijn best om de beschuldigingen te weerleggen en komt zelf ook met klachten: de gevangenen plassen niet in de pispotten en ze hebben drie jonge dienstmeisjes lastiggevallen. Hugo de Groots onderzoek leidt ertoe dat de regels voor zowel de cipier als de gevangenen worden aangescherpt.
Maurits ruimt zijn politieke tegenstanders uit de weg
Maar dan ontstaat er een godsdienststrijd in Holland. Hugo de Groot moet niets hebben van fanatiek calvinisme. Net als Johan van Oldenbarnevelt kiest hij voor de kant van de gematigder remonstranten. Dat komt hem duur te staan. Want Stadhouder Maurits, zoon van Willem van Oranje, kiest voor de strenge contraremonstranten en laat meteen al zijn politieke tegenstanders opsluiten. Het verhaal gaat dat hij de godsdienststrijd vooral aangrijpt om zijn eigen macht te kunnen uitbreiden en oorlog te kunnen blijven voeren. Maurits zorgt ervoor dat Hugo de Groot en Van Oldenbarnevelt worden opgesloten op het Binnenhof. De laatste wordt geëxecuteerd, de eerste wordt vanwege ‘hoogverraad’ veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Hij wordt overgebracht naar Slot Loevestein en… ontsnapt.
Hugo de Groot schrijft mee aan het internationaal volkerenrecht
Nu is Hugo de Groot des te kritischer over vorsten die maar oorlog willen voeren om hun macht te vergroten. In zijn boek Het recht van oorlog en vrede uit 1625 keert hij zich tegen het idee dat het eigenbelang van een vorst mag leiden tot een oorlog. Iedereen is gebaat bij vrede. Daarom moet er een internationaal erkend recht op vrede voor alle volkeren komen, met regels over wanneer er toch oorlog mag worden gevoerd. Nog steeds zijn de regels van Hugo de Groot uitgangspunt voor het volkerenrecht over de hele wereld. En echt waar: het boek Het recht van oorlog en vrede, auteur Hugo de Groot, is nog altijd in de winkel te koop!