In de Gevangenpoort beleef je hoe mensen eeuwenlang werden opgepakt en bestraft. De verhalen die zich hier hebben afgespeeld zijn echt gebeurd. Als je door de oude cellen loopt en in de martelkamer belandt, kun je je levendig voorstellen hoe afschuwelijk verdachten het hier moeten hebben gehad.
Grachten rond het Binnenhof
In de 13de eeuw, als de poort wordt gebouwd, is het de enige toegang van de Plaats naar het voorplein van het Haagse Binnenhof. Het Binnenhof met zijn nu zo bekende Ridderzaal wordt gebouwd als jachtslot. Het ontwikkelt zich tot de belangrijkste woning van de graven van Holland, die over Noord- en Zuid-Holland en Zeeland regeren. Het Binnenhof is eerst een soort kasteel, met stevige stenen gebouwen, maar het heeft geen dikke kasteeltorens of hoge weermuren met kantelen. Wel ligt er een dubbele gracht om het Binnenhof. Ook wordt naast het Binnenhof een meertje uitgegraven, de huidige Hofvijver. Via drie poortgebouwen is het hofterrein te bereiken. Eén van die poorten is de Gevangenpoort. De twee andere poorten zijn later afgebroken.
Gevangenis
Begin 1400 krijgt de poort er een functie bij: gevangenen van de graaf worden hier opgesloten. Later dient de poort ook als gevangenis voor het Hof van Holland. Uiteindelijk wordt de Gevangenpoort een soort staatsgevangenis. De Gevangenpoort van destijds is niet te vergelijken met de gevangenis van nu, waar gedetineerden soms vele jaren hun straf uitzitten.
'In de Gevangenpoort zitten verdachten, en die zitten hier meestal maar korte tijd, in afwachting van hun ondervraging en berechting.'
Pijnlijke ondervragingen
In de ‘Pijnkelder’ van de Gevangenpoort worden verdachten ondervraagd. Dat gebeurt meestal weinig zachtzinnig: vaak martelt men de verdachten om ze een bekentenis af te dwingen. De verdachten worden door de beul afgeranseld of op een pijnbank uitgerekt. De politicus Cornelis de Witt is een van de verdachten die door middel van foltering aan de tand wordt gevoeld. Vaak legt men onder invloed van de helse pijnen een bekentenis af. Wel kunnen de rechters pas tot een veroordeling overgaan als de verdachte die bekentenis vervolgens ook zonder pijniging aflegt.
Uitbreidingen
Aanvankelijk staat er alleen het poortgebouw. Naderhand wordt er het nodige aan- en bijgebouwd. Zo verrijst in het midden van de 15de eeuw volgt een vleugel langs de toegangsweg naar het Binnenhof. Om een toenemend aantal gevangenen te kunnen onderbrengen wordt begin 1500 een drie verdiepingen tellend cellenblok aangebouwd. Met daarin ‘gajolen’: kale, donkere cellen die bedoeld zijn om het gewone volk in onder te brengen. Meer voorname verdachten krijgen tegen betaling onderdak in het eigenlijke poortgebouw, waar de gerieflijke Ridderkamer voor hen wordt ingericht. Hier zitten onder anderen de geleerde Dirk Volkertsz. Coornhert en politicus Cornelis de Witt gevangen.
Nationaal Museum dat je bewust maakt van onze rechtstaat
Nadat de laatste gevangenen in 1828 naar een nieuwe gevangenis aan de Prinsegracht worden overgebracht, komt de Gevangenpoort leeg te staan. Zo nu en dan komen mensen de oude gevangenis bekijken. Ze worden dan rondgeleid door een conciërge. In 1882 wordt de Gevangenpoort een officieel museum. Inmiddels is Rijksmuseum de Gevangenpoort een van de bekendste monumenten van Den Haag. Het staat nu bekend als een plek waar je kunt griezelen: in de sinistere vertrekken hangt de sfeer die hoort bij een middeleeuwse kerker. Maar het is ook een plek die tot denken aanzet. Als bezoeker word je je er —soms pijnlijk—van bewust hoe mensen vroeger in Nederland dachten over misdaad en straf. En je merkt er hoe jouw eigen opvattingen nu worden beïnvloed door actuele maatschappelijke ontwikkelingen, hier en elders.