Robert M., Benno L., Naoufel F. Zo’n naam in een nieuwsbericht maakt meteen nieuwsgierig. Wie zijn dit en… wát hebben ze gedaan?! Om verdachten en daders toch nog een beetje privacy te gunnen is de afspraak in de journalistiek dat er geen achternamen worden genoemd en dat foto’s met een zwart balkje worden bedekt. Een publiekelijke veroordeling ligt immers al snel op de loer. Met alle gevolgen van dien voor de persoon zelf, zeker als die onschuldig blijkt.
Naming and shaming als wettelijk vastgelegd (on)recht
‘Naming and shaming’, het noemen van een naam met een negatief verhaal erbij, is in onze rechtspraak inmiddels een ingeburgerde term. Bij een strafzaak kan dat leiden tot een aangepaste hoogte van de straf, tot een andere straf of zelfs tot schadevergoeding. De veroordeelde is door zijn geschonden privacy immers al extra gestraft. Wel neemt naming en shaming steeds grotere vormen aan: het Openbaar Ministerie beslist steeds vaker om foto’s te tonen, terwijl de pers heeft ontdekt dat ‘misdaad’ goed verkoopt. De geschiedenis van de Gevangenpoort laat zien dat het mechanisme van naming and shaming al eeuwenoud is. Publiekelijke schande en vernedering waren vanaf de 14e eeuw zelfs een vast onderdeel van het straffen. De schandborden in de Gevangenpoort getuigen daar letterlijk van.
Unieke collectie schandborden
De collectie 19e-eeuwse schandborden van Museum de Gevangenpoort is volstrekt uniek in Nederland. Met zo’n zwaar, houten bord moest je op een plein of bij het raadhuis staan, vastgebonden aan een schandpaal. Zo wist iedereen waarvan je werd beschuldigd: ‘diefstal met braak’, ‘meindeed’, ‘muntschennis’. Je misdaad kon ook meer in detail zijn beschreven, zoals: ‘Vervoering van een meisje beneden de 16 jaren oud’. Of, nog veel uitgebreider:
‘Diefstal bij nacht in een bewoond huis of tot woning dienende met behulp van een valschen sleutel, diefstal als handewerksman in het pakhuis of magazijn van zijnen meester’.
Niet raar, zulke gedetailleerde beschrijvingen: de regels rond straffen werden al sinds de begintijd van de Gevangenpoort zorgvuldig vastgelegd.
Digitaal aan de schandpaal nagelen
Regels zijn er niet bij de nieuwste variant op het schandbord: de digitale schandpaal. Naming and shaming via internet was aan het begin van dit decennium nog vooral iets tussen personen onderling. Mede dankzij twitteraars als Donald Trump is naming and shaming nu een dagelijks fenomeen. Het grote verschil met de schandborden van vroeger: daar kwam eerst rechtspraak aan te pas, nu mag het publiek zelf zijn oordeel vellen. De tweet als het vliegensvlugge schandbord van onze tijd.